مهر، نام ماه هفتم خورشیدی

پایگاه خبری نمانامه: مهر، نام ماه هفتم خورشیدی، از باستانی ترین اساطیر ایرانی است. در پارسی باستان میترا (میثرا) و در پهلوی به میترَ یا میثرَ تیدیل شده و در فارسی نو به مهر بدل گشته است. مهر، به معنای پیمان، دوستی و احترام، در کهن ترین متون بازمانده به کار رفته است. میترا، از خدایان بسیار کهن آریایی است که میان ایرانیان و هندوان نیز مشترک است(پورداود، یشتها ج۱ ص۳۹۶). در اوستا، این خدای ایرانی به ایزذی تبدیل شده که آفریده #اهورامزدا و رابط میان او و آفریدگان است. «و ایزد محافظ عهد و پیمان است و از این رو ایزد فروغ و روشنایی است تا هیچ چیز بر او پوشیده نماند.» (دانشنامه مزذیسنا، ۲۴۱) آیین ستایش مهر از ایران به بابل و آسیای صغیر رفت، سپس با سربازان رومی به اروپا راه یافت و در آن جا مهر به صورت خدایی بزرگ پرستیده شد، و بدین گونه، آیین مهرپرستی پدید آمد. (همان)

مهر از ایزدان کهن هندو ایرانی است شریک در فرمانروایی جهان، برکت بخشنده و حامی پیمان. سپس در اثر تحولاتی اجتماعی، این ایزد در جامعه ایرانی تبدیل به ایزد همه طبقات می گردد و در کنار وظایف برکت بخشی خویش، حمایت او از پیمان توسعه می یابد و وظایف جنگی بسیاری نیز بر عهده وی گذاشته می شود و در نتیجه مهر تبدیل به ایزدی می شود که حامی هر سه طبقه سنتی جامعه است. (بهار، اساطیر ایران، ص ۸۰) گمان بر آن است که #بهمن در گاهانِ زردشت، جانشین مهر، ایزد بزرگ آریاییان شده است. (همان، ص ۷۶) بنا بر مهر یشت، (در اوستا) مهر کاخی بر فراز کوه هرا (hara) #البرز، دارد، جایی که در آن نه شب هست و نه تاریکی، نه سرما هست و نه گرما، نه بیماری هست و نه مرگ. (همان، ۲۲۶) ایزد مهر ایزدی است با منشأ خورشیدی و با صفت «دارنده چراگاه های فراخ » ستایش می شود. گرداورنده مردم است و کشتکاران را با چشم هایی که بر هم نهاده نمی شود می پاید و پنج قبیله مردمان فرمانبردازی او را می کنند. (همان)

در لوحه ای که به خط میخی در و زبان هیتی در بُغازکوی آسیای صغیر پیدا شده است و قدمت آن به ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد می رسد، نام #میترا به عنوان خدای پیمان در کنار ورونا و دیگر خدایان هندی دیده می شود. او خدایی است بسیار کهن و احتمالاً پیش-زرتشتی، ولی در سنت دینی زرتشتی، در رده پایین تر از اورمزد قرار دارد و آفریده او محسوب می شود تا از آفرینش او پاسداری کند. وظیفه مهم او نظارت بر پیمان هاست، حتی پیمان میان #اورمزد و #اهریمن که پیمان #آفرینش است و همچنین پیمان میان آدمیان مانند زن و مرد یا پیمان میان دو کشور. او با هر که پیمان رابشکند دشمنی می کند و در این صورت است که به خدای جنگ مبدل می شود. … او پیش از خورشید ظاهر می شود و همراهی او با #خورشید باعث شده است که بعدها مهر معنی خورشید پیدا کند. … او دارنده دشت های فراخ است و هزار گوش و ده هزار چشم دارد و بازوانی بلند و توانا که می توانند به سوی همه جهان دراز شوند. … مهر نقش بسیار مهمی در آیین های دینی داشته است که بازمانده ای از آن #جشن_مهرگان است که در روز مهر از ماه مهر (شانزدهم مهر ماه) آغاز می شد و چند روز هم ادامه می یافت. (آموزگار، تاریخ اساطیری، صص ۱۹-۲۰)

تصویر پیوست: مهر در حال قربانی

منابع:
پورداود، ابراهیم. یشتها ج۱
جهانگیر اوشیدری، دانشنامه مزدیسنا
مهرداد بهار، پژوهشی در اساطیر ایران
ژاله آموزگار، تاریخ اساطیری ایران.
محمد جعفر یاحقی، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها