نقد و بررسی رمان شیگانهوس نوشته بهاره نوربخش

پایگاه خبری نمانامه:

به قلم غزل قربانپور:

در چند دهه اخیر، مبحث نوظهورِ فانتزی در ادبیات به وجـود آمـده کـه برخـی از مباحث ادبیات کودک و نوجوان و حتی ادبیات بزرگسال را به خود تخصیص داده اسـت. فـانتزی در لغـت بـه معنی وهم و خیال یا به قول نیدلمن لین «نوآوری خیالپردازانه وهم و خیال است.

در این گونـه آثـار اگرچـه خواننـدگان بـا عوامـل غیرواقعـی در رویدادهای شگفت آور روبه رو هستند که با منطق جهان واقعی همخـوانی انـدکی دارد، ولی با «بازتاب حقیقت والاتری روبه رو می شوند که آن معنویت و انساندوستی است. » آثـاری که از دنیای واقعی، آگاهانه دور میشوند تا واقعیتها را در جهان غیرواقعـی بازسـازی نمایند، فانتزی گویند.

در خیال‌پردازی قواعد و قوانین فیزیکی و طبیعی زیر پا گذاشته می‌شود و موجودات ناموجود تصویر می‌شوند. این نوع ادبی معمولاً شامل سحر و جادو، حوادث خارق‌العاده، و موجودات خیالی است.

با این که ادبیات فانتزی به شکل مدرن کمتر از ۲ قرن عمر دارد، در ادبیات کهن می‌توان ردپای آن را یافت. عناصری که این‌گونه ادبی و زیرگونه‌های آن را ساختند احتمالا با حماسه گیلگمش و اولین نوشته‌های بشر آغاز می‌شوند که بخشی از بزرگ‌ترین و مشهورترین آثار ادبیات جهان هستند.

در ۱۹۵۰ ادبیات «شمشیر و جادوگری» خوانندگان زیادی پیدا کرده بود، زیرا کتاب‌های «کنان بربر» نوشته رابرت ای. هووارد و ال. اسپراگ دی کمپ و «فافرد و موشگیر خاکستری» نوشته فریتز لایبر به موفقیت بسیاری دست یافته بود،

اما ظهور خیالپردازی والا و بیشتر از همه محبوبیت‌ «هابیت» و «ارباب حلقه‌ها» اثر جی. آر.آر تالکین در دهه ۶۰ میلادی، فانتزی را وارد ادبیات اصلی کرد.

مجموعه‌های دیگر مثل «سرگذشت نارنیا» نوشته سی اس لوئیس و «دریا ـ زمین» نوشته اورسلا لوگویین، به محبوبیت این‌گونه استحکام بخشید.

کِیت فورسیث، نویسنده ی استرالیایی، در مورد این ژانر می گوید:

“داستان فانتزی، برخلاف عقیده ی برخی از افراد، وجود درد و رنج را انکار نمی کند و آن را کوچک و بی اهمیت جلوه نمی دهد. احتمال شکست برای درک احساس لذت بخش موفقیت کاملاً ضروری و حیاتی است.

فانتزی همانند شعله ی یک شمع، سایه و نقطه ی تاریکی را همزمان با روشن کردن پیرامون به وجود می آورد. با این حال، این روشنایی است که اهمیت دارد.

فانتزی، ناامیدی مطلق و برگشت ناپذیر را انکار می کند. این ژانر همیشه برای به وجود آمدن جهانی بهتر امید دارد و راه رسیدن به را نیز نشان می دهد.”

محبوبیت این‌گونه ادبی در قرن ۲۱ هم ادامه پیدا کرده و پرفروش بودن کتاب‌های هری ‌پاتر نوشته‌ جی. کی. رولینگ این را نشان می‌دهد.

چندین برداشت سینمایی از کتاب‌های فانتزی هم در دوران ما به موفقیت‌های خیلی زیاد دست یافتند که از همه مشهورتر سه‌گانه ارباب حلقه‌ها به کارگردانی پیتر جکسون است.

رمان ” شیگانهوس” نمونه ای از ادبیات فانتزی است که جایگاه خود را در ادبیات ایران پیدا کرده است.

شیگانهوس بر بستر قصص از پیش تعریف شده دینی که اغلب برای مخاطبان آشنا هستند نوشته شده است, داستانهای کوتاه و خرده روایت های آفرینش انسان, نبرد خیر و شر, داستان ابلیس و آدم و اسطوره های باستانی در قالبی روایتی بلند و جدید باز آفرینی شده اند.

داستان مکان مشخصی ندارد, تمام زمین را در بر میگیرد و ملیت مشخصی برای کاراکترها در نظر گرفته نشده است, اما آنچه مسلم است این است که مخاطب ایرانی که از کودکی در معرض داستانهای زندگی پیامبران بوده است می تواند به راحتی داستان شیگانهوس را بپذیرد.

اغوا و وسوسه های فرزندان شیطان دورخ حضرت آدم (ع) , جادوگری انسانها دوره حضرت موسی (ع)  و حضور تمام آفریدگان خداوند در داستان دوره حضرت سلیمان (ع) را در ذهن تداعی می کنند.

اسامی کاراکترهای داستان متشکل از یه بخش معنادار فارسی یا لاتین به علاوه بخشی ساخته تخیل نویسنده است و همین امر  باعث ماندگاری اسامی متفاوت در ذهن خواننده می شود.

شیگانهوس اگرچه می توانست بهتر روایت شود ولی آن قدر کشش درونی دارد که خواننده را به دنبال خود بکشاند و وجه جدیدی از داستانهای قدیمی را نشانش دهد.

ذهن مخاطبان داستان اغلب داستانهای کهن دینی را بی چون و چرا پذیرفته است, اما شیگانهوس جواب سوالات هرگز پرسیده نشده این داستانها را بر پایه تخیلی منطقی می دهد.

رمان شیگانهوس نوشته بهاره نوربخش  سال ۱۳۹۶ در انتشارات بهنام به چاپ رسید.

غزل قربانپور