نگاهی به برنامه تلویزیونی مسابقه «ایران»

به قلم: رضا صائمی

پایگاه خبری نمانامه: اولین قسمت از برنامه تلویزیونی مسابقه «ایران» با اجرای سام درخشانی شب گذشته از شبکه یک پخش شد. شاید بیش از هر چیزی عنوان «ایران» به عنوان شناسنامه یک مسابقه تلویزیونی، کنجکاوی برانگیز باشد. عنوانی که صرفا انتخاب یک اسم تزیینی نیست، بلکه هم نسبت منطقی و نشانه شناختی با محتوا و رویکرد مسابقه دارد و هم شناسنامه آن را با هویت ملی گره زده و بر ایرانی بودن آن تأکید می‌کند. به این معنا که تمام پرسش‌ها و سوالات این مسابقه در حوزه‌های گوناگون و متنوعش از فرهنگ، هنر، تاریخ، جغرافیا گرفته تا ورزش، گردشگری، ادبیات، مشاهیر، سینما و تلویزیون درباره ایران است و در واقع اطلاعات شرکت کنندگان درباره ایران و مسائل آن مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد. از این رو می‌توان این برنامه را نوعی مسابقه ایران شناسی هم دانست. جالب اینکه جایزه این مسابقه نیز کمک هزینه گردشگری است و در واقع تهیه‌کنندگان آن با رویکردی ملی و ایرانگردی و ایران شناسانه به طراحی این مسابقه پرداختند. سویه ملی و ایرانی این مسابقه را می‌تواند در تمهیدات و شکل و شرایط تیمی و گروهی آن هم ردیابی کرد که بر روحیه جمعی و همکاری و هویتمندی اجتماعی استوار است. به این معنا که افراد ضمن تشکیل گروه پنج نفره‌ای، فردی را به عنوان سرگروه مشخص می‌کنند. پس از اعلام آمادگی گروه، تمامی اعضا می‌توانند وارد قسمت «آزمون» مسابقه شوند و در آزمون چهار گزینه‌ای شرکت کنند. برای ایجاد گروه، شرکت در آزمون و سپس حضور در استودیوی مسابقه نیز هیچ محدودیتی وجود ندارد و اعضای خانواده و فامیل با هر سن و هر نسبتی می‌توانند با یکدیگر همگروه شوند و با گروه مقابل به رقابت بپردازند. در واقع فرم و پوزیشن حضور شرکت کنندگان در این مسابقه بر اتحاد و همدلی و همکاری گروهی بنا شده است و آنها را از یک شرکت کننده منفعل به شرکت کننده‌ای کنشگر و پویا بدل می‌کند که امکان این کنشگری در فرم و ساختار اجرایی مسابقه هم تعبیه شده که بر هیجان و شوق آن می‌افزاید. اساسا جذابیت مسابقه را باید در فرم و ساختار اجرایی آن جستجو کرد. به این معنا که شرکت کنندگان صرفا حضور کلامی و ایستا در مسابقه ندارند که به سوالات مجری پاسخ دهند بلکه برای پاسخ به سوالات در یک رقابت و دوئل گروهی در پیرامون یک دایره قرار می‌گیرند که از طریق صفحه نمایشگر و با گرافیک دیجیتالی طراحی شده و شرکت کنندگان باید با حضور بدنی و فیزیکی به سوالات پاسخ دهند. به این شکل که سوالات در دایره وسط که در واقع میدان بازی این مسابقه قرار گرفته و با قرار گرفتن در گزینه انتخابی خود، سوال مورد نظر را پاسخ دهند. چند نکته مهم در این ساختار و شکل اجرایی مسابقه وجود دارد. نکته اول حق انتخاب سوالات از سوی شرکت کنندگان است و آنها در اغلب مراحل مسابقه می‌توانند خودشان سوالات را انتخاب کنند. دوم تنوع سوژه و تعدد موضوعات است که در واقع حق انتخاب محتوایی مسابقه را بیشتر می‌کند. ضمن اینکه در هر مرحله اگر نماینده هر دو تیم که با دو رنگ صورتی و آبی شناخته می‌شوند پا به پای هم پیش روند، سوالات مرحله بعدی در آن بخش سخت‌تر می‌شود. بهره‌گیری زیبایی شناختی با مولفه‌های مسابقه تلویزیونی در طراحی صحنه و استفاده از نور و رنگ و در نهایت اشکال مختلف فرمی در دایره بازی هم جذابیت بصری خوبی به مسابقه بخشیده و هم ریتم و هیجان آن را بیشتر کرده است. مسابقه به چند بخش و مرحله تقسیم شده که هر مرحله با یک عنوان مشخص می‌شود و نوع سوالات و شیوه بازی آن متفاوت است. مثلا مرحله «خط مرگ»، «سه در چهار» یا مرحله «دوز» که در هر مرحله یکی از اعضای تیم دو گروه صورتی و آبی در آن با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. در واقع این مسابقه هم ساختار تیمی دارد و هم انفرادی. به این معنا که هر یک از اعضای پنج نفره این گروه‌ها یک به یک در مقابل هم رقابت می‌کنند، اما در نهایت هر تیمی که بتواند یاران خود را حفظ کند از شانس بیشتری برای برنده شدن در این مسابقه برخوردار است. به عبارت دیگر معیار برد و یاخت در هر مرحله با حذف و تداوم شرکت کنندگان مشخص می‌شود نه با امتیاز و نمره دهی. در مرحله آخر و رقابت سرگروها نیز اعضای هر تیم می‌تواند در پاسخ به سوالات به عضو تیم خود کمک کنند. به این صورت هم حضور ذهن و توانمندی‌های فردی و اطلاعات علمی و عمومی تک تک اعضاء در این مسابقه مهم است و در نتیجه مسابقه تأثیر می‌گذارد و هم حفظ و همدلی گروهی.فارغ از فرم و شکل اجرایی مسابقه، محتوا و مضمون آن نیز به جذابیت آن کمک می‌کند. ضمن اینکه مخاطبان این مسابقه در خانه نیز می‌توانند توانایی و اطلاعات خود را همزمان با شرکت کنندگان محک بزنند. سوالاتی که می‌تواند اطلاعات و دانش مخاطب را در حوزه‌های مختلف درباره ایران بالا برده و او را با فرهنگ و تمدن ایرانی آشناتر کند. جالب اینکه محتوای سوالات از حیث تاریخی هم به زمان گذشته و تاریخ کهن ایران ربط دارد هم زمان حال و تاریخ معاصر. مثلا سوالات هم درباره آثار یک شاعر در قرن هفتم طراحی شده و هم درباره فلان ورزشکار تیم ملی در حال حاضر. ضمن اینکه سوالات مربوط به شهرهای ایران و آثار تاریخی‌اش و سوالاتی که به سفر و ایرانگردی ربط دارد در آن پررنگ است.اجرای مسابقه نیز به عهده سام درخشانی است که تلاش می‌کند با یک فاصله گذاری از موقعیت بازیگری‌اش، در شمایلی متفاوت مسابقه را اجرا کند. شیوه اجرای او مماس با فضا و جو مسابقه است که در فضایی میان هیجان و طمانینه قرار دارد. او نه خیلی با هیجان اجرا می‌کند نه خیلی منفعل و ایستا. این کنشمندی با روح مسابقه سنخیت داشته و اجرا به مثابه یکی از عناصر فرم با محتوا و درونمایه مسابقه منطبق است.در نهایت مسابقه «ایران» تلاش کرده با محوریت ایران و متعلقاتش و بر مبنای رویکرد و الگوی ترکیبی آگاهی و سرگرمی، هم مخاطب خود را سرگرم و هم امکان تجربه خودآگاهی ملی و ایرانی را برای آنها فراهم کند. مسابقه‌ای که هم فال است و هم تماشا.