نقد فیلم «دو پاپ» ساخته فرناندو میرلس

به قلم: علی رفیعی وردنجانی
پایگاه خبری نمانامه: «دو پاپ» the two pop ساخته فرناندو میرلس برزیلی، یک اثر چند لایه و در عین حال خوش ساخت است که بیننده را میان سیاستِ مذهبی و مذهبِ سیاسی معلق نگاه می دارد. در برخورد اولیه با این فیلم می بینیم که اسقف اعظم برای اینکه وارد کلیسا شود، عشق پیشین خود را فدا کرده و اتفاقاً کشیش باتجربه هنگام ورود او می گوید: «زندگی بدون عشق ممکن نیست». مخاطب پس از درک این موضوع نسبت به اسقف اعظم که نگاهی به قدرت مذهبی – سیاسی ندارد و از پاپ (با بازی آنتونی هاپکینز) می خواهد که او را بازنشسته کند، همذات پنداری عمیقی برقرار می کند.

اگرچه این روزها سینما در حال تبدیل شدن به مکملی برای بازیهای کامپیوتری است و به عقیده من آثاری مانند «میدوی»، «انتقام جویان» ، «ماموریت غیر ممکن» و … قبل از اینکه دغدغه یک رسانه با فرم سینمایی را داشته باشند، بیشتر درگیر ایجاد تعلیق بصری با توسل به زرق و برق و افکت های کامپیوتری هستند و مانند اپیزودهایی عمل می کنند که قبل از شروع مرحله یک بازی در کنسول های خانگی به نمایش در می آیند، سینمایی «دو پاپ» یک اثر شرافتمندانه محسوب می شود. فرناندو میرلس با وجود اینکه آغاز فیلمش ما را یاد فیلم «شهر خدا» می اندازد و شاید این مهر شناسایی کارگردان باشد، حضور مستند درام در یک داستان بر اساس واقعیات را خوب می شناسد و فرم آن را به صورت قابل هضم به مخاطب ارائه می دهد. هرچند برخی لحظات دوربین روی دست و هلی شات های بیش از اندازه فرم مستند را بر یک درام سینمایی غالب کرده است، اما چیزی از ذوق و انتظار مخاطب برای تماشای این فیلم هیجان انگیز کم نمی کند. دیالوگ های این اثر سینمایی نیز جای تامل دارد. به نظر من دیالوگ برقرار شده میان دو شخصیت در یک اثر سینمایی طیف انتشار اندیشه را گسترش می دهد. چه مثبت باشد و چه منفی مخاطب بیشتر از هر تصویری به صدا و لحن بازیگران توجه می کند. به عنوان مثال هنگامی که اسقف اعظم از گره زدن بند کفش خود فارغ می شود، اشاره ای به رقص تانگو تنهایی ، فوتبال و آرژانتین دارد که در انتها به شأن بالای تنهایی می رسد و تنها خود به گفته خویش باور دارد و پاپ با اکت به موقع چنین جمله ای را نادیده می گیرد ؛ همانطور که اصرار او برای بازنشستگی را.

محل و سبک زندگی پاپ مانند اینکه ترجیح می دهد تنها غذا بخورد تا اینکه سر میز با اسقف بنشیند، نشانه از تنهایی روانی او دارد . مدام در ابتدای اثر می بینیم در جایی از میزانسن تلویزیون اخباری را منتشر می کند مبنی بر کلاهبرداری دستیار پاپ و یا هنگامی که اسقف در بار برای مشاهده فوتبال رفته است، جوان کنار دستی او پاپ را یک نازی بی رحم می خواند. چنین ایدئولوژی سینمایی «دو پاپ» را در مقیاس یک اثر زندگی نگار – سینمایی که با دکوپاژ نسبتا وحشی سعی می کند در دل بیننده نفوذ کند، بدل به یک اثر بدیع و دوست داشتنی می کند. پاپ همواره از بالا نگاه می کند و در بالاترین نقطه ها زندگی می کند، چرا که برای دستیابی به آن مقام جلب رضایت دیگر اسقف ها را به سختی به دست آورد. این زندگی در اوج گاهی شأن تنهایی را پایین می آورد و کسی مانند اسقف توانسته این نکته را به او یادآوری کند. فرناندو میرلس از معدود کارگردانانی است که با شناخت کامل از فیلمنامه دست به چنین دکوپاژی برای یک اثر محکوم به فرم کلاسیک می زند، چرا که در چنین دکوپاژ و فیلم برداری مخاطب مدام از درگیر شدن با میزانسن جا می ماند و همه آن تشریفات به وجود آمده در کلیسا، محل سکونت پاپ تا حتی در برخورد دیگران با او را سرسری رد می کند و پرسش بزرگ اثر این است که : پاپ چگونه مردی است؛ یک رهبر سیاسی یا یک رهبر مذهبی؟!