نقد و بررسی فیلم سینمایی «بدون قرار قبلی»

 به قلم: جبار آذین

نمانامه: بدون قرار قبلی ساخته بهروز شعیبی، داستانی ساده و تخت و بدون فراز و فرود و کشش و کشمکش، مضمون و محتوایی کهنه دارد و با آنکه به مسائلی مانندخانواده و مذهب و وطن می پردازد و به نسبت بازیها، موسیقی و کارگردانی خوبی دارد، ولی یک اثر کامل خانوادگی، اجتماعی، مذهبی و حماسی وطن پرستانه نیست. چرا که هیچ اثر و فیلمی به صرف داشتن برخی رویدادها، وقایع و موضوع ها، آنهم به صورت تک بعدی و درحد چاشنی، خانوادگی و دینی و ملی وطن دوستانه نمی شود.

زنی به همراه فرزند بیمارش، به دلیل فوت پدر خود، بعد از سی سال به ایران می آید و سفری را آغاز می کندکه دارای ابعاد درونی و بیرونی است. به عبارتی او سفری معنوی و مادی را در ایران تن و ایران باور و دین، از مجرای مناسبات خانوادگی آغاز می کند تا در مشهد روح و جان به حقیقت رسد. بدون قرارقبلی در واقع می خواهد راوی صادق و صمیمی سفر یاسمین باشد و گاه در این مسیر عاطفی ،تجربی و احساسی به سلامت در پردازش محتوای معناگرا و ساختار هنری مناسب نزدیک می شود. با این همه و به رغم گرایش های معنا محور داستان و فیلمنامه و فیلم، در فضای نه چندان واقعی و مناسبات و دغدغه های اجتماعی، داستان شورانگیز، ولی کم جان و کشدار خود را بازگومی کند.

گرچه مخاطب از این نوع فیلمها، انتظار حادثه و هیجان ندارد، اما توقع تماشای یک داستان درست تعریف شده و باورپذیر را دارد تا به عنوان نمونه بتواند آن را خانوادگی بداند، لیکن در فیلم شعیبی نه از زندگی و همسر یاسمین و روابط زناشویی اش نشان است و نه قصه زندگی پدرش ورفتن او درکودکی به آلمان. وقتی این مسائل که درشکل گیری یک اثر خانوادگی، نقش دارند، مورد توجه نباشند، آن اثر ناقص و سطحی بوده و خانوادگی محسوب نمی شود.

بدون وقت قبلی، یک فیلم اجتماعی هم نیست، زیرا در آثار اجتماعی، کاراکتر اصلی اجتماع است که باید به تلخی ها و شیرینی ها و مشکلات و پبشرفتهای آن پرداخته شود تا فیلم را اجتماعی بدانیم. داستان فیلم بیشتر در یک جامعه تخیلی که مساله آن، عرق وطن و دین و خانواده به صورت سطحی است، جریان دارد و مردم این جامعه دچار هیچ نوع مشکل و فقر و بی عدالتی و گرانی و باند بازی و فساد نیستند! و تنها معضلشان، دوری از وطن، خانواده و مذهب است که در کار شعیبی با احساس و نه منطق، فرجام می یابد. از همین رو بدون قرار قبلی چون فاقد نگاه عالمانه، تحلیل و به دور از واقعیتهای ایران امروز است، در گونه های خانوادگی، اجتماعی و دینی نمی گنجد و نهایت یک فیلم ساده معنا محور و احساسی است که در کل خوب ساخته شده است.