شرحی بر تفسیر بیان استاد اسماعیل منصوری لاریجانی

به قلم: سیده حلیمه موسوی

نمانامه: دکتر اسماعیل منصوری‌لاریجانی استاد دانشگاه، محقق حوزه فلسفی، عرفان‌شناس، نویسنده و شاعر آثار بسیار ارزنده‌ای به جهان اسلام تقدیم نموده که از مهمترین آنها «تفسیر بیان» قرآن‌کریم است. طی تلاش یازده ساله برای این تالیف بزرگ سال ۱۳۹۹ به‌‌چاپ رسید.

قرآن جذاب‌ترین کلامی است که هر چه زمان می‌گذرد درخشان‌تر می‌گردد.‌ بر سینه خوشبوترین و پاکترین بنده الهی نازل و جلوه‌گر هستی شد.
شاید جویندگان علم و حقیقت سالیانِ‌سال و در ادامه نسل‌ها قرن‌های متمادی در پی کشف علمِ هستی، وقایع و عجایب و یا راههایی برای نجات بشر از انواع فتنه‌های طبیعی و غیرطبیعی،‌رنجها و شقاوت‌ها درحیات بودند. و به هر راه ممکن قدم نهادند اما تنها یک موهبت است که می‌تواند صداها را بسان حقیقت و نجات برساند و آن «کلام شیرین وحی الهی» است. قرآن‌کریم تمام ابهامات را پاسخ خواهد داد و کشفیات متحیرند که این نسخه‌ی الهی چگونه پا فراتر از علم و حقیقت نهاده و پیش‌تازی کرده است. اگر نگوییم جمیع علوم هستی و خلقت در آنست حق کلام را ادا نکردیم.
علـم تفـسیر قرآن‌کریم از گهربارترین مصادیق علمِ ائمه‌اطهار(ع) است.
حیف است در مورد تحولات و گذرهای زیبای این علم در قرون متوالی سخن به میان نیاورد اما مجال بازگو نمودن اینهمه دانش‌های پیموده و پیداشده نیست.
از برجستگی‌های این اثر نورانی و ماندگار «تفسیر بیان» تبیین تمام نکات حکمی قرآن است. تفسیری عمیق و روان برای تمام رده‌های سنی، محصلان، دانشجویان، پژوهشگران، استادان و مربیان حوزه‌ی قرآنی و حتی عموم است.
اگر چه لاریجانی در بیان حکمت و آموزه‌های این تفسیر هیچ داستان قرآنی را تکراری نمی‌داند اما بر این واقف است که هر داستانی هر چندبار در قرآن نکته های جدید و حکمتهای تازه دارد.
جلد اول به‌نام ـ واژگان فهم آیات قرآن‌کریم ـ است و جلدهای دوم تا ششم ـ‌ نکات حکمی آیات قرآن ـ است.
با وجود فصل بندی‌ها، اختصار در بیان توضیحات، معنا و مفهوم واژگان، کلماتِ کلیدی خوب و شایسته را ارائه میدهد چه بسا همین کلیدها بر جذابیتِ حکمتها می افزاید و روان خواننده را نشاط میدهد. مطالب به راحتی در ذهن و اندیشه می‌رود و در این فن‌نگارش کاربردی‌ترین مسائل زندگی را عنوان می‌کند. البته سخن فراتر از این است.
آنچه مفسر توانا صاحب این سبک نو در اثر خود دارد بکار بردن قطعات شعر از خواجه عبدالله انصاری، مثنوی معنوی سعدی، حافظ، مولانا، عطار و سایر بزرگان ادب است و در پاره‌ای از اشعار خود هم یاد کرده است. تا کام اهل معرفت را با لطافت شعر شیرین و با عمق معانی قرین گرداند.
شاید شاخص‌ترین باب این اثر گران‌سنگ بیان اهمیت تفسیر قرآن است. همچنین تلاش متفکران و اندیشمندان این عرصه و لزوم این رویه را در اعصار گوناگون پرواضح نشان می‌دهد.
اشاره مهم دیگر از تفسیر بیان « نوآوری‌های قرآن کریم » است که تمامی ندارد اندیشه را به پرواز در می‌آورد و بشر را در کره خاکی دارای صاحب و مسئولیت خطاب می‌کند.
در سبک و سیاق این تفسیر در کنار حکمت و شعر، روایات جان‌بخش اهلبیت (علیهم السلام) می درخشد آنچه معمول تفاسیر است و نویسنده از بهره‌های معنوی و علمی علامه طباطبایی، فیض‌کاشانی، سید حیدر آملی، علامه حسن‌زاده آملی و علما و فضلای دیگر یاد کرده است.
که اثربخشی آن در تفسیربیان معلوم است و از فیوضات الهی و عنایت به فکر و اندیشه‌اش تا کسب معرفت و نشر آن برای جویندگان حکمت را توفیقی دیگر می‌داند که خداوند و رسولش برای هر عبدی که جویای معرفت است عطا و از دادن آن دریغ نخواهند کرد.
انتشار تفسیر بیان یکی از خدمات ارزنده به جهان تشیع است و ایران مفتخر به داشتن چنین دانشمندانی است. سخنوری در قالب مطالعه و نگاه به این آثار در چند صفحه میسر نیست چرا که سالها تفکر و تلاش در کنار تحمل مشقت‌ها چنین گنجینه‌ای را به ثمر نشانده و اکنون آماده‌ی باروری و جریان یافتن در جامعه‌ی تشنه‌ی بشریت است. اثری که سرچشمه‌اش نور است قطعا روح و جان را منور خواهد کرد و در هر برهه‌ی زمانی همچنان می‌درخشد و می‌ماند.
گاه نویسنده پا فراتر نهاده در قالب فلسفه به تشریح موضوعات قرآنی پرداخته است و هنر بیان را به این سمت و سو سوق داده است مخصوصا در این شرایط فعلی که هجمه‌ها از هر طرف به غارت اندیشه‌های بشر می‌تازد و در ادامه، روحیه مطالعه را در جامعه رو به ضعف و انحراف فراوان برده است؛ قلمی خلاق و هنرمند که این سرمایه‌ی فکری و قرآنی را به عرصه ظهور رسانده قطعا حقیقتی قابل است . وجود چنین چشمه های غنی از فرهنگ پاک، بسیار ضروری است چرا که گمشده‌ی عصر حاضر را می‌توان در آیات شریف قرآن در آن یافت.
نگارنده با قلم توانای خود در تفسیر سوره حمد تا آخرین سوره آیات را انتخاب نموده به دسته بندی و موضوع بندی پرداخته و با عناوین خوش مزین نموده است تا حکمت‌های پنهان را بیاورد.
در واقع تلفیق شعر در قلم روان نویسنده و ترکیب جملات عرفانی در کنار آیات مقدس که خود دریاها معرفت و روح نوازی دارند جذابیت خواندن تفسیر بیان را می افزاید.
جامع‌ترین کلام را مولف در آخرین بخش کتاب خود آورده است آیات رحمانی را درمان و مایه آرامش روح و جسم می‌خواند و آنها را رهایی از امراض اخلاقی و اجتماعی بیان می‌کند آنچه بشر اکنون دچارش گشته و پناه و امنیت را می خواهد.
نگاه بلند و پارسای نویسنده اهداف خالص و خیرخواهانه‌ی وی ما را بر آن می‌دارد که بیش از پیش قدرشناس چنین اساتیدی باشیم.
تالیفات و مقالات متعدد از این مفسر در زمینه های مختلف از جمله اخلاق، فلسفه و عرفان، اهلبیت (علیهم السلام) ادبیات شعر ، دفاع مقدس و حقوق سیاسی بیش از دویست مقاله و کتاب است.
حیف است که از این اسطوره‌های علم و تقوا که قدم در عرصه های قلم و سوادحقیقی، دارند دور مانده و از محضر شریف این دانشمندان افتخار آمیز کسب معرفت نکنیم.