چرا «مادر» علی حاتمی، همچنان بهترین مادر سینما است!

جبار آذین؛ منقد و مدرس سینما و تلویزیون

نمانامه: گونه هنری و سینمایی و تلویزیونی خانوادگی، مهم، بزرگ و پر مخاطب ترین،ژانر جهان هنر و سینما و تلویزیون است و بخش اعظم تولیدات سینمایی و موفق ترین آن ها در این گونه ساخته شده اند. در عرصه سینما و تلویزیون و تاتر ایران هم ژانر خانوادگی به دلیل استقبال گسترده مردم و خانواده ها، جایگاهی خاص دارد.

در طول حیات سینما و سیما در کشور، صدها فیلم و سریال ساخته شده که با توجه به مضمون و محتوا و ساختارهنری، توانسته اند،کم و بیش مخاطبانی داشته و برخی هم مرزهای فرهنگی کشوررادر نوردیده و در جهان مطرح شده و جوایزی برای سازندگان آن ها به ارمغان آورده اند. با این همه و عنایت مدیران و مسوولان سینما و رسانه ملی به استمرارتولیدات خانوادگی و اهتمام هنرمندان، ولی تعداد آثار خوش ساخت و با محتوای خانوادگی چندان زیاد و درحدشان و مقام و منزلت خانواده های ایرانی نیست.

علت این رخداد تاسف بار به رغم هزینه های بسیار، صرف اوقات زیاد و کوشش سازندگان وحمایتهای متولیان هنری و فرهنگی،به شش مساله اصلی و مهم باز می گردد.

1. گزینش موضوع های سطحی بدون پژوهش لازم خانوادگی
2. نگاه سطحی به خانه و خانواده و کاراکترهای خانواده که شامل پدر، مادر،فرزندان، پدر و مادربزرگ ها می شود و گرایش به الزامات تجاری و گیشه ای،
3. شخصیت پردازی های ضعیف و باور ناپذیر،
4. ساختار غیر استاندارد فیلم ها و سریال ها
5. نگرش تک بعدی به شخصیت ها و خانواده
6. دوری آثارخانوادگی از فرهنگ و مناسبات خانوادگی

نواقص یادشده در تولیدات سینمایی و تلویزیونی و هنری، سبب شده تا این نوع آثار نتوانند رضایت تماشاگران را کسب کرده و در پهنه هنر کشور بدرخشند. تولید فیلم های خانوادگی، مانند گونه های دیگر، افزون بر دانش و تجربه و تخصص هنری و سینمایی و تلویزیونی و شناخت درست نیازها و سلیقه های خانواده ها و همچنین جوانان و نوجوانان خانواده ها به تسلط بر مولفه های گونه سینمایی و هنری خانوادگی نیاز دارد و بیشتر تولیدات خانوادگی ایرانی، فاقد این مشخصه ها هستند. برخی فیلم و سریالسازان گمان می کنند که چنانچه نام آثارشان مرتبط با خانواده و یا عناوین آنها مانند مادر و پدر باشد و داستان در یک محیط خانوادگی روی دهد و با چاشنی عشق و طنز همراه باشد، برای خانوادگی شدن آثار کافی است. تلویزیون و سینما از این قبیل آثار سطحی نگر و سطحی نما کم ندارد. در همین ارتباط تعداد زیادی فیلم و سریال با محوریت کاراکتر زن و مادر تولید شده که دلچسب و دلنشین و اقناع و راضی کننده نبوده اند.

زنده یادعلی حاتمی چهاردهه قبل فیلم موفق و جذاب «مادر»که بارها نیز از تلویزیون پخش شده و در یادها و خاطره ها ماندگاراست را ساخته و تماشای چند باره آن همچنان دلپذیر است. چرا این اتفاق برای این فیلم و شخصیت مادر آن رخ داده است. دلیل این اتفاق خوب، پردازش درست و قوی شخصیت ها از جمله مادر، شناخت و ارائه مقبول فرهنگ ایرانی/ اسلامی، بازیهای قدرتمند، دیالوگ های خوب، کارگردانی حرفه ای و داستان سازی منطبق با ساختار و مناسبات سنتی و مدرن خانواده های ایرانی است. عناصر و عواملی که جایشان در فیلم ها و سریال های این روزها خالی و یا کمرنگ است.