شرحی بر لغت نامه تدبری قرآن کریم استاد ابوالفضل بهرام‌پور

به قلم: سیده حلیمه موسوی

نمانامه: تدبر در قرآن کریم از تفکر بالاتر و برتر است و همانگونه که از نامش پیداست نتیجه‌ای از حاصل یک اندیشه حکیمانه است که به عاقبت امور منتهی می‌گردد.
بجاست فرق مختصری از «تدبر» و «تفسیر» را بیان کنیم تا بتوانیم نقشی که مولف در تمایز این دو فهم والای قرآنی به آن پرداخته پیدا نماییم. تدبر علاوه بر اندیشیدن ،دل سپردن به محتوا و التزام آن توجه اصلی به پایان محتوا و پیامهای آیات است و تلاوت کننده خود مخاطب آیات می‌داند. اما تفسیر پرداختن به همه جوانب آیات در یک جریان فکری کشف حقایق قرآنی است و ریشه در مرتبه اجتهاد دارد.در جای جای قرآن‌کریم تاکید به تدبّر در آیات دارد چرا که طبق روایات ائمه اطهار(علیهاسلام) کتاب هدایت است و تا آن را نفهمیده باشیم و به نتیجه سخنان آن نرسیدیم قطعا به سمت هدایت هم نخواهیم رفت.«افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها» سوره محمد آیه ۲۴/ آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند، یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است؟!

تاریخچه تدبر در واقع در زمان رسول‌اکرم صل الله علیه و آله وسلم توسط سرداران غیور اسلام و همچنان در مرور زمان درحیات طیبه معصومین توسط ایشان بوده است. و در دوران غیبت شیخ طوسی و شاگردش شیخ طبرسی صاحبان تبیان و مجمع البیان در تفسیر کوشیدند اما بروز تدبر و فهم آیات توسط بزرگمردی چون علامه سیدمحمدحسین طباطبایی ترویج یافت.سید‌‌بن‌طاووس، سید‌بحرالعلوم، ملافتحعلی‌سلطان‌آبادی ، سید‌علی‌قاضی‌طباطبایی و حضرت‌امام خمینی ره دیگر علمای بزرگ تداوم رشته تدبر در قرآن‌کریم که مقدمه این نهضت را سید‌جمال‌الدین‌اسدآبادی و در پی آن شاگردانش در شمال آفریقا و اقبال‌لاهوری در هند و پاکستان و سپس علامه و آیت‌ا…‌طالقانی و شهید مطهری ادامه دادند با دانستن این مقدمه ارزشمندیها این قلم هم‌چنان بر زمین نماند در گذر زمان در عصر حاضر استاد بهرامپور به خلق آثار مهمی دست زدند.
لغت‌نامه تفسیری با عنوان جدیدترین لغت‌نامه تدبری قرآن‌کریم آثار گراسنگ و خلّاقی است که دارای خصوصیات بارز است نویسنده قبل از آن ترجمه واژگان در یک جلد و تفسیر‌‌مبین کل قرآن‌مجید تک‌جلدی را جهت سهولت و بهره‌برداری جویندگان علوم‌قرآنی را قلم‌فرسایی نمودند و بسیار جالب است ترجمه، تفسیر و اکنون تدبر را در مقاطع و رشته خاص خود با مهارت و توانمندی بالا بصورت جداگانه به تحریر درآورده است.
اما گویاتر و درخشانتر از آن دوجلد نامبرده لغت‌نامه تدبری ایشان است که مخاطب عام و خاص را بسوی دقت‌نظر و کشف حقایق تدبری آشنا می‌کند و تفاوتی گسترده با دیگر آثار در این زمینه دارد.جایی که تصور می‌رود واژگان از یک معنا و مفهوم نشات گرفته ولی در واقع دایره فهم و اندیشه وسیعتری می‌خواهد تا پی برد متفاوتند و ظرافت‌های بی‌حد و مثال مصحف شریف قرآن بسیار خواندنی و ستودنی‌است. فی‌المثال: فرق کلمات حمد و شکر، صراط و سبیل، وفی و موت، قفینا و ارسلنا، حب و ود و صدها واژه دیگر… اینجاست اعجاز کلمات بر دل می‌نشیند و باب فکر و اندیشه برتر را می‌گشاید.
پس بی‌جهت نبوده که نگارنده این اثر فاخر در خود اثر اظهار داشته که این یک کتاب مطالعه است را که خواندن آن قدرت تحلیل و تدبر قرآنی به مخاطب می‌دهد.
شگفت‌انگیزتر اینکه معانی پنهانی که شامل مفاهیم عمیق و دیگری هم هست و کمتر در نگاه اول به ذهن آمده قلم حکیمانه و متفکرانه استاد بهرامپور آن را به علوم قرآنی افزوده و این مهارت مثال‌زدنی را به قلب مشتاقان قرآن‌شریف تقدیم نموده است. ضمن اینکه برای یک قشر در سن خاصی نیست و تمام سنین می‌توانند با مراجعه و مطالعه از آن نکته برداری و بهره‌مندی لازم را ببرند و مدرسان بخوبی می‌توانند این کتاب سرچشمه دانش تدبر را به کام دانشجویان قرآنی خود گوارا کنند.
مولف محترم در امتیازات این دایره المعارف بزرگ تدبری آورده است که لغت‌نامه تدبری بر طبق نظم صفحات مکتوب عثمان طه آمده تا لغت مربوط به هر صفحه به راحتی در دسترس باشد و پیدا نمودن لغات کمترین زمان باشد انتخاب این سبک تکمیل کننده سایر ظرافت‌ها و زیبایی نوشتاری آن است. در پشت جلد این مرجع، استاد بهرامپور به نکته مهمی اشاره نموده است در باب اینکه لغاتی که دارای معنای متعدد است آن معنا به کار رفته است که در آیات کاربردی بوده است .
آنچه در آثار نفیس استاد بهرامپور در خصوص تبین و شرح آیات شریف مشهود است صراحت در ادای حق کلام بدون غرض در تفسیر چه ترجمه و تدبر ایشان است برای متخصصان این علوم گرانقدر و حتی عموم پوشیده نیست که راه دشوار در کنار ادای این امانت الهی خواهان تزکیه نفسانی و پایبندی به اصول و صفای روحانی است چرا که کسب فضیلت از محضر قرآن‌کریم یک طرف و ارائه خدمت معنوی و صحیح از طرفی امر احیای دین است و زمینه مهم یک نویسنده قرآنی است که توفیق الهی بر گستردگی آن می‌بخشد .
اگر بخواهیم سیری در مجموعه آثار قرآنی معاصر داشته باشیم بخوبی درمی‌یابیم گام‌های موثر و خالصانه این نویسنده از دریچه خلاقیت و نوآوری در جذب مخاطب تا پیدایش یک روش تدبری جدید در قرآن‌کریم نادر است و از تلاش مفیدی در باب نگارش اثر پرده برمی‌دارد. هر چند مطالعه آثار دانشمندان دیگر برجستگی هایی را معلوم می‌کند اما اجتهاد استاد بهرامپور و کوشش در پژوهش و تخصص علمی و معنوی دقت‌نظر و ژرفای آن را بیان می‌دارد. آنچه در مناظرات علمی ایشان هم این صداقت و حق‌گویی دیده می‌شود.
چالش‌های ذهنی که نویسنده در اثر تدبری خود آورده از نوع ایجاد سوال ذهنی بصورت نامحسوس و مقایسه واژگان به ظاهر نزدیک از معنا و مفهوم است که تدبر و استنباط خواننده را برمی‌انگیزد و گویی مخاطب خود را در برابر آیات وحی الهی خاضع‌تر و خاشع‌تر می‌کند چرا که به رقم آموزش، عبور از خط فکری و جایگاه مخاطب را با مطالب کتاب ایجاد می‌کند و این تلاقی‌ها یعنی اینکه نویسنده به هدف عالی خود دست پیدا کرده و در امر تدبر روش و منش برگزیده را که از اهمیت بالایی برخوردار است بخوبی پیموده است.
هر چه بیان مختصر باشد مفیدتر است تالیف اینگونه آثار که زحمت بسیاری دارد در علوم تدبری قرآن‌کریم زینت‌بخش و شایسته است و این گنجینه ماندگار جهت ترویج معارف و مفاهیم قرآنی نقش خوبی برای جویندگان و تشنگان حقیقت دارد.