خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران

پایگاه خبری نمانامه: خراطی یا هنر طراحی وایجاد فرم ونقش بر روی چوب ازجمله رشته های متنوع صنایع دستی است که قرنهاست در اکثر نقاط کشور جزو مشاغل رایج در شهرها وروستاها است.

این هنر از جمله مشاغلی بوده که توانسته، درمیان هنرهای مختلف دستی که در حجره های کوچک بازارهای قدیمی در حال فراموشی است از خاستگاه ویژه ای در میان شهرهای مختلف ازجمله شهرستان دزفول برخوردار باشد .

این هنر زیبا وظریف ، بسیار زمان بر و پرمشغله است . از طرفی دستگاههای خراطی که سالها قبل از آن استفاده می شد از چوب بوده وبا حرکات دست وپا کار می کرد اما با پیشرفت علم ، دستگاههای خراطی نیز تکامل یافت و درحال حاضراز جنس آهن و با نیروی برق کار می کند که کار برروی چوب را آسان کرده است.

عبدالرحیم فروتن از جمله خراطان دزفولی است که با ۲۷ سال سابقه شغلی، هنوز هم به این کار مشغول است . او در مورد محصولات مختلف خراطی می گوید؛ محصولات خراطی دونوع است؛ کارهای دکوری و تزیینی که بیشتر برای بردن سوغاتی و دادن هدیه ساخته می شود و دیگری کارهایی است که برای استفاده روزمره به کار می رود. چوبی که در ساختن این نوع محصولات به کار می رود بیشتر از درخت «جغ» است که در زبان محلی به آن «پنجم یا ششم » می گویند. هدف از استفاده ازاین نوع چوب، استحکام بالا وقابل انعطاف آن است که در هیچ شرایطی ترک برنمی دارد. دراین هنر علاوه براین نوع چوب می توان از چوب درختان نارنج، ونو، چنار ، کنار که در اطراف باغهای دزفول به وفور یافت می شود نیز استفاده کرد.

این هنرمنددزفولی توضیح داد، با پیشرفت کار سطح کار را با روغن «سیلر کیلر » به خوبی صیقل می دهند تا نقاشی با گواش وخطاطی روی آن به آسانی انجام شود. در هنر خراطی گاهی به کارهایی با دونوع رنگ برمی خوریم که به آن «کارهای ترکیبی » می گویند. دراین نوع کارها معمولاً پنج برابر نسبت به کارهای دیگر چوب مصرف شده واز نوع خاصی از چوب نیز استفاده می شود. به عبارت دیگر کارهای ترکیبی دقت، ظرافت وتلاش بیشتری را نسبت به دیگر کارهامی طلبد.

فروتن در پاسخ به بازار کارهای ترکیبی هنر خراطی گفت؛ بازار این نوع کارها خوب است ما بیشتر این نوع کارها را در نمایشگاههای مختلف در معرض عموم قرار می دهیم. باتوجه به اینکه ذائقه مردم نسبت به سالهای قبل تغییر کرده است سعی کرده ایم از نمایشگاههای مختلفی که درشهرهای اصفهان وتهران برگزار شده است . از محصولات وکارهای جدید استفاده کنیم که خوشبختانه با استقبال خوب مردم روبرو شدیم.

استاد فروتن تأکیدکرد باتوجه به تلاشهای انجام شده در صورتی که نسبت به شناسایی بیشتر این هنر اقدام جدی صورت نگیرد، بتدریج این هنر اصیل نیز همانند سایر هنرها از ذهن مردم خارج شده ومورد بی مهری قرار خواهد گرفت.

وی پیشنهاد کرد با قرار گرفتن هنر خراطی در بین رشته های فنی وحرفه ای، ایجاد کلاسهای آموزشی و نیزهمکاری رسانه ها بخصوص رادیو وتلویزیون در تفکیک خراطی قدیم با جدید بتوان علاقه مندان بیشتری را به این هنر جلب کرد که این امر بدون مساعدت، برنامه ریزی دقیق وجامع مسؤولان شهری ، استانی وکشوری میسر نخواهد شد.

هنر خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران از زمانهای قدیم در این مرزوبوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است زیرا ماده اولیه ی عمده ی آن چوب می باشد چوب های مورد استفاده در خراطی شامل گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک ، بید، چنار، چوب سفید، کهور گلابی، کیکم و …. می باشد و در دزفول نوعی چوب به نام جغ نیز مورد مصرف صنعتگران قرار می گیرد از دیگر مواد اولیه ی مصرفی در صنعت خراطی می توان سریشم ، لاک الکل ، و لاک سلولزی را نام برد

خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران است که از زمانهای قدیم در این مرزوبوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است زیرا ماده اولیه ی عمده ی آن چوب می باشد چوب های مورد استفاده در خراطی شامل گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک ، بید، چنار، چوب سفید، کهور گلابی، کیکم و …. می باشد و در دزفول نوعی چوب به نام جغ نیز مورد مصرف صنعتگران قرار می گیرد از دیگر مواد اولیه ی مصرفی در صنعت خراطی می توان سریشم ، لاک الکل ، و لاک سلولزی را نام برد.

ابزار کار صنعتگران شامل سوهان – چاقو – تیشه – مته ی دستی – چکش – گیره – سندان –اره – انبردست – چرخ سمباده  و … است .

در حال حاضر در کارگاه ها از دستگاه های خراطی برقی نیز استفاده می شود.

محصولاتی که حاصل کار صنعتگران می باشد به صورت عصا، عصای تعلیمی ، می قلیان ،‌ چوب سیگار،‌ تنه ی قلیان ، وردنه و سایر اشیاء خراطی شده تجلی می نماید.

مناطقی از کشور که در آن ها صنعت خراطی رواج دارد عبارت است از:

۱ – شهرستان ایرانشهر از توابع استان سیستان و بلوچستان که تعدادی کارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اولیه ی مصرفی آن را چوب کهور که در بمپور به فراوانی یافت می شود ، تشکیل می دهد.

۲ – در استان آذربایجان غربی و مرکز عمده ی خراطی شهرهای ارومیه و بخش بوکان از توابع شهرستان مهاباد می باشد.

۳ – در استان کردستان ، شهرهای سنندج و بانه و سقز از مراکز خراطی محسوب می شود.

۴ – در کرمان هم تعدادی کارگاه خراطی دایراست مخصوصاً‌ عده یی از عشایر در این منطقه با وسایل ساده و ابتدایی مبادرت به تولید انواع کالاهای چوبی می نمایند.

۵ – در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادی کارگاه خراطی دایر و مشغول بکار است و جوب مورد مصرف دست اندرکاران آن نوعی چوب به نام جغ است که در باغات اطراف یافت می شود.

۶ – در شهرستان رشت نیز تعدادی کارگاه خراطی چوب با استفاده از چرخ خراطی به تولید گلدان،‌ کاسه و دیگر انواع محصولات چوبی مبادرت می نمایند.

۷ – در شهرهای ساری – چالوس – و ساقی کلایه تعدادی کارگاه خصوصی به تولید انواع شمعدان، گلدان، شکلات خوری و زیر سیگاری مشغولند و ضمناً پایه میز و مبل و غیره را خراطی می کنند.

۸ – در نطنز و حومه هم حدود ۱۰ کارگاه خراطی وجود دارد که تولیدات آن ها عمدتاً چوب میانه ی قلیان می باشد و چون دارای مصرف محلی نیست تماماً به تهران و قم به فروش می رسد و تنها در کارگاه این منطقه که هنوز به شیوه ی سنتی اداره می گردد با استفاده از چوب گردو و گلابی وسایلی از قبیل قندان و سایر ظروف مصرفی ساخته می‌شود.

مراحل تولید در کارگاههای خراطی به قرار ذیل می باشد:

۱ – انتخاب نوع چوب در ارتباط با کالای تولیدی

۲ – برش چوب به وسیله ی اره ی نواری و رنده به اندازه ی مورد نیاز شیئی که ساخت آن مورد نظر است .

۳ – بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نیمه کاره درآوردن آن.

۴ – در این مرحله چنانچه تولید کالائی توخالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله سه نظام به دستگاه خراطی بسته و توی آنرا خالی می کنند.

۵ – مرحله پنجم تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط سمباده می باشد و بعد از آن محصول را کیلرکاری نموده و به بازار عرضه می کنند.

منابع تأمین چوب در کارگاههای خراطی بیشتر باغهای اطراف شهرها و یا جنگل می باشد.

در استان گیلان بیشتر کارهای تولیدی شامل انواع شکلات خوری، گلدان، قندان ، آجیل خوری ، عصا و …. می باشد.

تولیدات ارومیه بیشتر زاویه دار می باشد و اقسام شکلات خوری ، پایه آباژور و رحل قرآن و … را شامل می شود. دزفول کارهایش شبیه گیلان است و چیزهای دیگری مثل قلیان ، سرقلیان و مشابه آن تولید میشود. تولیدات کردستان نیز نقریباً شبیه ارومیه می باشد.