شکوفه‌های عاریتی؛ سید علی میرافضلی

کتاب‌سازی از روی منابع اینترنتی
شکوفه‌های گیلاس: هایکو از باشو تا امروز، متن دو زبانه، ترجمه عطا دانایی، با ویراستاری یارتا یاران، تهران، نشر صدای  معاصر، شبگیر، ۱۳۹۰
بعضی از نویسندگان می‌پندارند مالکیت آنچه در اینترنت منتشر می‌شود، مشاع است و متعلق به همه کاربران اینترنت؛ و نویسنده یک مطلب در اینترنت، فقط نقش آغاز کننده یک زنجیره از پیوندها را دارد و در تکرار نوشته‌های وی، احتیاجی به ذکر مأخذ و درج نام نویسنده و رعایت حق مؤلف نیست. این گروه پخته‌خوار بر این باورند که می‌شود از نوشته‌های اینترنتی برای ساختن کتابی جدید بدون ذکر مأخذ بهره برد! کتاب “شکوفه‌های گیلاس” که نام آقای عطا دانایی را به عنوان مترجم بر خود دارد، در نوع خود شاهکاری است در کتاب‌سازی با منابع اینترنتی. این کتاب ۲۴۵ صفحه‌ای، دارای ده صفحه مقدمه و ۲۰۰ هایکو از هایکونویسان ژاپنی و غیر ژاپنی، معروف و گمنام، به زبان انگلیسی است با ترجمه فارسی آن ها. متأسفانه مطالب مقدمه و ترجمه شعرها، هیچ کدام، از آقای عطا دانایی نیست و ایشان کتاب خود را به طرز شگفت‌آوری از وبلاگ‌های ادبی دهه هشتاد سرهم‌بندی کرده است. تأسف‌بارتر آنکه، گردآورنده کتاب، در نقل مطالب عاریتی، علاوه بر بی‌پروایی، بسیار بی مبالات هم بوده و هایکوهای شاعران مختلف را درهم آمیخته و نام‌ها را غلط نوشته است.
کتاب با پیشگفتار مترجم آغاز می‌شود. این پیشگفتار یک و نیم صفحه‌ای، ۳۸ سطر دارد و جز شش سطر آخرش که مترجم در آن از همراهی همسرش تشکر کرده، جملگی به عین عبارت از مصاحبه آقای قدرت الله ذاکری با روزنامه قدس (دوشنبه ۵ آذر ۱۳۸۶، ص ۵) برگرفته شده است. راستش را بخواهید در این عمر ۴۵ ساله ندیده بودم که کسی پیشگفتار کتابش نیز عاریتی باشد! بعد از پیشگفتار، نوبت به پیش‌درآمد یا مقدمه کتاب می‌رسد. مقدمه کتاب با بخش “هایکو چیست” آغاز می‌شود. این بخش، ۵۳ سطر دارد. سطر اول به اضافه سطرهای ۸ تا ۳۲ کپی نظرات آقای ذاکری در همان مصاحبه مورد اشاره است (پاسخ سؤال دوم)، بی کم و کاست! در میانه این بخش، شش سطر جای گرفته (سطر ۲ تا ۷) که نویسنده آن ها را از مطلب نویسنده افغان به نام آذریون متین وام گرفته است. و اما سطر ۳۳ تا ۵۳ (آخر این بخش)، به تاریخچه هایکو اختصاص دارد، و آقای دانایی آن ها را با عین عبارت و بدون کمترین تغییر در الفاظ، از یکی از مقالات من گرفته است, بی هیچ اشارتی! مطلب مذکور, مقدمه‌ای است که بر مقاله “ترجمه شعرهای کوتاه ژاپنی” نوشته‌ام. در مقدمه این مقاله، به اختصار هایکو را تعریف و چهار تن از هایکوسرایان معروف ژاپنی را معرفی کرده‌ام تا مدخلی باشد بر ترجمه شعرهای کوتاه ژاپنی در ایران. این مقاله، در سال ۱۳۸۲ نگارش یافت و نخستین بار، در مجله “چشمه” که در کرمان منتشر می‌شد، به چاپ رسید (شماره ۲، تابستان ۱۳۸۲). سپس آن را در وبلاگ “گنجشک ناتمام” نقل کردم (دوم تیر ۱۳۸۵). مقدمه مختصر آن مقاله، اطلاعات چندان جدیدی ندارد و محصول مطالعه چند کتاب به زبان فارسی و یک مقاله به زبان انگلیسی است:
هایکو نه وزن دارد و نه قافیه و آرایه‌های کلامی در آن به ندرت به کار می‌رود. حدود دو هزار سال پیش هایکو جزوی از یک فرم شعری ۳۱ هجایی به نام تانکا بود که از دو بخش تشکیل می‌شد و شاعران آن را به شیوه پرسش و پاسخ می‌سرودند. بخش نخست تانکا هفده هجا دارد و بخش دوم آن چهارده هجا. تانکا به معنی شعر کوتاه است و در مقابل آن چوکا قرار دارد که به معنی شعر بلند است. با اینکه در ژاپن به غیر از تانکا و چوکا چندین فرم شعری دیگر هم وجود دارد شعرهای کوتاه محبوبیتشان بیش از بقیه است. در قرن شانزدهم میلادی به تدریج بخش ۱۷ هجایی تانکا مستقل شد و آن را هاکایی یا هایکو نامیدند. هایکو در ابتدا محتوایی طنزآمیز داشت و به تدریج بر اثر در آمیختن با فلسفه ذن اعماق و جوانب آن گسترش یافت. ایجاز و سادگی و در عین حال عمق هایکو و هنر تصویری بدیع آن علاوه بر آنکه در چهار قرن گذشته شاعران زیادی را در ژاپن به خود کشانده است، در دوره معاصر در خارج از ژاپن هم با استقبال کتابخوانان و شاعران و هنرمندان روبرو شده است و علاوه بر ترجمه هایکوهای ژاپنی به اغلب زبانهای دنیا، در سراسر جهان شاعرانی پیدا شده‌اند که به سرودن شعر به شیوه هایکوهای ژاپنی می‌پردازند. امروز دوستداران و هایکوسرایان سراسر جهان دارای انجمن‌های خاص هایکو در سطح محلی و ملی و بین المللی هستند و با برگزاری همایش‌ها و سمینارهای دوره‌ای و یا از طریق سایت‌های اینترنتی به بحث و تبادل نظر در مورد هایکو و تاریخچه و ابعاد هنری آن می‌پردازند (شکوفه‌های گیلاس، ص ۱۲ ـ ۱۳ مقدمه).