فضای فعالیت های روشنفکری

پایگاه خبری نمانامه: وقتی مترجم کتابی که در تصور خود همواره او را در حال دویدن به سوی حقیقت  می بینی اینگونه با تو سخن می گوید که: «… برای اولین بار نزدیکی را خواندم، دلم نمی خواست تمام شود و بعد از خواندنش می خواستم همه را در لذتی که برده ام سهیم کنم.»، از خود می پرسی: این چه کتابی است که اینگونه آن «پری جوینده حقیقت و عرفان» را به وجد آورده است که نمی خواهد فارسی زبانان، بی خبر از لذتی باشند که او خواهان قسمت کردن آن با دیگران است؟ به تعبیر حافظ: در پیاله این کتاب عکس رخ چه یاری را دیده است که نمی خواسته این نظاره به پایان برسد و رنج ترجمه را بر خود هموار کرده است؟ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم             ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما

شادمان از حضور بازیگری توانمند در فضای فعالیت های روشنفکری، کتاب را می خری و با ولع آن را می خوانی.

کتاب تمام می شود و تأملات آغاز می شوند. از عنوان کتاب گرفته تا تحلیل های روان پزشکی که از شخصیت بیمار کتاب می توان به عمل آورد ذهن مرا محاصره می کنند.

با خودت می گویی که «حنیف قریشی» چقدر هنرمندانه شخصیت بیمار مردی را در زیر نقاب یک لفاظی روشنفکری پنهان کرده است : شخصیتی که بر این باور است که: « هیچ چیز به اندازه عشق نشاط آور نیست.» اما تمام جستجوهای او برای تجربه عشق در این خلاصه  می شود که اعتراف کند: « دامن زن ها مثل پرده های تئاتر، کنجکاوی مرا تحریک می کرد و دلم می خواست بدانم زیر آنها چیست . نوعی چشم انتظاری که امکان رسیدن به آن وجود داشت. و این واسطه ای بود که بتوان به چیز دیگری رسید و این نمونه ای از افکار متعالی من بود. جهان به نظرم دامنی می آمد که می خواهم(۲) آن را بالا بزنم . بعدها فکر می کردم که با هر زن می توانم به یک شروع تازه برسم.»(ص ۲۰)

 (1) از مولانا

(۲)      فعل « می خواهم » اگر اشتباه مترجم نباشد، با دیگر فعل ها که به صورت گذشته اند، ناسازگار است. این فعل با سرخوردگی قهرمان داستان سازگار نیست.

اکنون نیز با تمام گشاد دستی در آستانه پیری، همان جائی ست که سالیان پیش بوده است!

با خواندن این جملات عبارتی از شعر« صدای پای آب» سپهری در گوشت زنگ می زند که :

«رفتم رفتم تا زن/ تا چراغ لذت / تا سکوت خواهش/ تا شب خیس محبت رفتم/ عبور باید کرد.»

بخش اصلی سؤالاتی که به ذهن من می آمدند در واقع بازتابی از پرسش هایی بودند که بصورت واگویه های تردید آمیز در کتاب پراکنده اند. این پرسش ها نیازمند تحلیل های روان شناختی و فلسفی اند که مجال دیگری می خواهد و بهتر آن است که با نویسنده اصلی آن« حنیف قریشی»  در میان گذاشته شود.

( مگر آنکه مترجم کتاب روزی بخواهند از محتوای کتاب هم دفاع کنند.)

درباره شیوه ترجمه، و انتشار کتاب و سبک نگارش پرسش هایی هست که آنها را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

۱) شیوه انتشار کتاب:

(۱-۱)   ناشر کتاب بر خلاف آنچه مرسوم است، عکس مترجم را در پشت جلد و داخل کتاب چاپ کرده اند تا از شهرت سینمای او برای فروش بیشتر رمان «نزدیکی» استفاده کنند و ذهن خریدار را به بازی بگیرند. پسندیده تر بود که عکس مؤلف کتاب را چاپ        می کردند و به همان تصویر مترجم که در صفحات آغازین کتاب چاپ شده است، بسنده می شد.

(۱-۲)   مترجم محترم حتما می داند که کلمه (Intimacy) معانی متعددی دارد. از آن میان ،

 « رابطه جنسی نا مشروع » با محتوای کتاب تناسب بیشتری دارد. کلمه « نزدیکی» علاوه بر معنای غیر جنسی آن، ضرورتا در روابط جنسی نامشروع اتفاق نمی افتد. ( با توجه به محدودیت فضای فرهنگی کشور، که مترجم را مجبور به انتخاب این معادل کرده است، بهتر بود که در یادداشت خود به این موضوع اشاره می کرد.)

۲)  محتوای یادداشت مترجم :

(۱_۲) یادداشت کوتاه خانم کریمی، این تصور را بر می انگیزد که گویی مترجم خود را در کشاکش و فراز و فرودهای کتاب جستجو می کند و چنان تحت تأثیر قرار گرفته است که در عبارتی کوتاه و نامنسجم قصد کرده است« بیانیه ای فلسفی» بنویسد که به گوشه ای از آن اشاره می کنیم:

شاید مترجم توجه نکرده اند که اضطراب (دلهره) در ادبیات اگزیستاسیالیستی بر دو نوع است :

 اضطراب گناه:

احساسی که ناشی از ارتکاب گناه، روح یا وجدان یک انسان بیدار یا معتقد به یک مرام را می آزارد.

اضطراب (دلهره) وجودی:

 (احساسی که ناشی از درک بی معنایی انسان در هستی است.)

به نظر می رسد که دلهره های شخصیت اصلی« نزدیکی» از نوع اول است. هر چند رگه‌هایی از نوع دیگر اضطراب ، نیز در داستان انعکاس یافته است. اما خانم کریمی تمایل داشته اند که تنها موضوع انتخاب گری در فلسفه اگزیستانسیالیسم را مورد توجه قرار دهند و این حکایت از ضرورت تعمق بیشتر ایشان در این وادی می کند.

شاهد اضطراب گناه بودن«جی» آن است که قهرمان داستان در حسرت « نینا» بودن است و او نتوانسته است جهان فراتر و آن سوی دامن زنان را جستجو کند و هنوز بعد از این همه آشفتگیها در فکر آن است که در آپارتمان « ویکتور » آزادیهای جدیدی را بیابد و می گوید:« ما رستوران ها و میخانه های دلخواه مان را پیدا می کنیم.» (ص ۱۱)

(۲-۲) باید از مترجم محترم پرسید: آرزوی شاعرانه « کاش وقتی اولین بار دستش را روی شانه ام گذاشت، گریخته بودم…» در ابتدای متنی که با دشوارترین سؤالات فلسفی شروع می شود، چه معنایی دارد؟ آیا احساس عاطفی آکنده از حسرت تجره هاست که بر روان مترجم سایه انداخته است؟غافل از آن که:

می گریزم تا رگم جنبان بود                                     کی فرار از خویشتن آسان بود

(۳_۲) در عبارت « آیا همانی هستیم که می خواستیم باشیم؟ یا کسی که جامعه ، والد وسنت آن را خواسته و نقش داده اند؟» به نظر می رسد که باید « والدین» آورده می شد. مگر اینکه مقصود خاصی در پی آن بوده است که والد به تنهایی آمده است.

(۴_۲) منظور از « پالایش جسم» در این عبارت زیر چیست؟

« با پالایش روح و جسم بر مشکلاتش غلبه کند…»

(۵-۲) از زبان سارتر، که از بنیانگزاران مکتب اصالت وجود لائیک است، نقل شده که :« انسان مدرن محکوم است که در هر لحظه خود را بسازد و در این مسیر نا گزیر به انتخاب می شود.»

در چند سطر پایین تر، مترجم می نویسد :«دیگران او را در معرض داوری اخلاقی قرار      می دهند. بنابراین آیا انتخاب او همیشه با حقیقت وجودیش یکی است؟»

درباره جمله هایی که نقل شد، نکاتی را باید طرح کرد:

الف) آیا مترجم یقین دارند که سارتر بعد از کلمه انسان، صفت « مدرن» را بکار برده باشند؟

ب) آیا دغدغه انطباق آدمی با حقیقت وجودیش ، باید بخاطر این باشد که دیگران او را در معرض داوری اخلاقی قرار می دهند؟ آیا بدلیل چنین واقعیتی مترجم ناگزیر کلمه «‌بنابراین» را بیاورد؟

ج) در مکتب اصالت وجود که خانم کریمی مبنای بحث خود قرار داده اند، تقدم « وجود» بر « ماهیت» در مورد انسان مطرح می شود. این ماهیت، امر تعریف نشده و غیر قطعی و محتومی است که آدمی با انتخاب های خودش آن را می سازد . پس یکی بودن با حقیقت وجودی معنایی نمی یابد.

د) مترجم کتاب آگاهند که سارتر پیرو مکتب اصالت وجود نیست ، او بنیانگذار « اگزیستانسیالیسم الحادی Atheistic Existentialism » است که تفسیری از آن چیزی است که کگارد کشیش دانمارکی آن را پایه گذاری کرد.