سینما حقیقت؛ کدام سینما و کدام حقیقت؟

جبار آذین؛ منتقد و مدرس سینما

نمانامه: معلوم نیست که کدام شیر پاک خورده ای، نام دورهمی مستند سازان و نمایش فیلم های آنها در مکان و زمانی خاص را، جشنواره سینما حقیقت گذاشته است. در تولید برخی آثار حرفه ای و تجربی مستند و مستند/ داستانی که نشان از استعدادها، توانایی ها، قابلیت ها و شناخت هنری خوب سازندگان آن ها دارد و بسیاری از این آثار هم در ایران و جهان درخشیده و هنرمندانی نیز از عرصه مستندسازی به سینمای داستانی پیوسته اند و همچنین از گذشته تا امروز سینماگران قدرتمندی با فیلم های برتر خود در صدر آثار هنری و سینمایی و مستند قرار دارند، تردید نیست و همت بلند سازندگان فیلم های خوب و با محتوای مستند، قابل تحسین است. اما پرسش اینکه، آیا آثار مستند و آنچه تصویر می کنند، به راستی «حقیقت» است یا صرفا برای زیبایی و تفاوت با سینمای داستانی، عنوان سینما حقیقت را بر قامت فیلم های مستند و دورهمی آن پوشانده اند.

به یاد بیاوریم که، حقیقت از واقعیت متفاوت و حقیقت مطلق خداوند است، آیا آثار مستند و سینما حقیقت به خداوند می پردازند.حقیقت، گر چه جلوه های گوناگون دارد، ولی این جلوه های رنگارنگ که در هستی، طبیعت، انسان، سایر موجودات و زندگی نمود دارند، سایه ها و آینه های حقیقت مطلق اند. آیا سینما حقیقت، در این مسیر حرکت می کند یا عمدتا واقعیت ها و ظواهر را با چاشنی هنر بازسازی و بازنمایی می کند.

پاسخ عالمانه به این سئوال ها، نشان می دهد که سینما ابزار بازسازی هنری است، چه در قالب داستانی و مستند، و در واقع بخش هایی از واقعیت ها را بازآفرینی می کند. نه آنکه حقیقت یا واقعیت را نمایان کند. سینما اساسا نمایش است و آنچه می نمایاند، واقعیت و حقیقت نیست که نمایش هنری آن ها است. از همین رو سینمای حقیقت یا سینمای واقعیت، واقعیت و حقیقت ندارند و صرفا نمایش اند. با این وصف، پس حقیقت و جایگاه آن در مستندها کجا است. منظوراز طرح این مباحث این نیست که مستندسازان عزیز به مساجد و زیارتگاه ها بروند و فیلم مستند بسازند که هدف، آفرینش هنرمندانه ظاهر و باطن زندگی، هستی و انسان است.

جدا از این مسایل نظری و فلسفی که جای بحث فراوان دارند، سالها است که مستند سازان هنرمند کشور، افزون بر حضورهای جهانی، با آثار خود در مراسمی با نام سینما حقیقت، شرکت کرده و دستاورد های مستند خود را به نمایش می گذارند که نه واقعی است و نه حقیقی! بعد از چند روز دورهمی هم از سوی متولیان و مسوولان و مجریان این مراسم، مورد تحسین قرار گرفته، جوایزی دریافت می کنند و بعد می روند تا برگزاری سینماحقیقت دیگر!….

به پرسش های مطرح شده باز می گردیم و اینکه، آیا آنچه هنرمندان مستند، در فیلم های خود، نقش بسته اند، حاصل نگاه های سلیقه ای و روایت های شخصی آن ها از گوشه هایی از واقعیات است یا تلاش شده با نمایش واقعیت ها و عبور ازمرز واقعیت به قله حقیقت دست یابند. حقیقت، تاکنون به ندرت در مستندها رخ نموده و اغلب در سطح وقایع متوقف مانده و به درون و عمق زندگی ها، درون انسان و هستی و پیوند آنها با حقیقت مطلق، راه نیافته اند و برخی هم که در همان محدوده، عکاسی مکانیکی از واقعیت،متوقف مانده اند. جلوه های حقایق را، با کنار زدن پرده از روی واقعیات زندگی انسانها و تصویر گری بدون سانسور، سفارشی، دستوری و نمایشی در آثار هنری مستند، می شود مشاهده کرد.

آیا مستندهای سینمایی و تلویزیونی ما اینگونه اند. دبیر این دورهمی در نشستی خطاب به مستندسازان که به گفته ایشان سینما حقیقت را تحریم کرده اند، آن ها را به شرکت درمراسم خود دعوت کرد. اینکه، تحریم سینما حقیقت درست است یا نه، بحثی دیگراست که وارد همان چالش حقیقت، واقعیت و نمایش می شود با این پرسش که شرکت در سینمای منهای حقیقت و یا تحریم آن، حقیقت است، یا نه! در هر حال، سینما حقیقت هم مانند دیگر دورهمی های مشابه سینمایی برگزار شد و همچنان به راه خود در جاده نمایش واقعیت، بدون چراغ نورانی حقیقت ادامه می دهد!